Rechtsbijstand wegbezuinigd

UPDATE

De eerder aangekondigde bezuiniging op de rechtsbijstand gaat van tafel. Dat heeft het kabinet vandaag besloten. Wel moeten mensen minder snel naar de rechter stappen, staat in een voorstel van minister Sander Dekker voor Rechtsbescherming.

Een onafhankelijke instantie moet voortaan gaan bepalen of mensen in aanmerking komen voor gesubsidieerde rechtsbijstand. ,,Die instantie krijgt uiteindelijk het laatste woord. Maar altijd na een goed gesprek. Vergelijk het met de gezondheidszorg: met een klein pijntje ga je ook niet meteen naar de specialist, maar eerst naar de huisarts.”

Deze ‘triage’ is tegen het zere been van de Nederlandse Orde van Advocaten. ‘De overheid lijkt het waarborgen van de toegang tot het recht niet meer als haar taak te zien', schrijft de Orde in een reactie. ‘De minister lijkt daarmee te kiezen voor een kille sanering ten koste van de rechtzoekenden met een kleine beurs. Zij moeten een rechtsbijstandverzekering gaan afsluiten en een poortwachter gaat bepalen wie zijn probleem nog aan de rechter mag voorleggen. De toegang tot de rechter wordt daardoor beperkt én duurder voor rechtzoekenden.’

In september meldden diverse media dat Dekker (VVD) de 400 miljoen euro die jaarlijks wordt uitgetrokken voor rechtsbijstand te veel vond. Hij zou flink willen snoeien. Maar het bedrag van 400 miljoen blijft nu dus gehandhaafd. Daarmee behoort Nederland volgens Dekker 'tot de top van Europa'. Wel wordt het geld straks anders uitgegeven.
,,Minder procedures, meer oplossingen”, vatte Dekker de nieuwe plannen vanmiddag samen. Volgens de minister zijn Nederlanders steeds meer naar juridische procedures gaan grijpen. Het beroep op gesubsidieerde rechtsbijstand zou de afgelopen zeventien jaar met veertig procent zijn gestegen.

Gemoderniseerd
Maar die toegenomen ‘juridisering’ lijdt lang niet altijd tot goede oplossing voor conflicten, vindt het kabinet. Daarom moet het stelsel dus worden gemoderniseerd. Dat gebeurt op vier manieren.
Behalve de onafhankelijke instantie die bepaalt of iemand recht heeft op rechtsbijstand, wordt er werk gemaakt van meer informatie en beter advies, onder meer via online voorbeeldbrieven en juridische spreekuren dichtbij huis.

Rechtsijstandsverleners zoals advocaten zullen straks betaald worden voor de oplossing die ze bieden en niet ‘om te procederen’. Dat gebeurt via rechtshulppakketten, waarbij de prijzen vooraf bepaald worden. Op die manier wil Dekker bereiken dat conflicten steeds meer ‘aan de voorkant’ worden opgelost, zonder dat er een rechtszaak aan te pas komt. Dat advocaten nu alleen betaald krijgen voor het procederen in de rechtbank, noemt de minister een ‘perverse prikkel’.

Tenslotte wil het kabinet de overheid bestraffen voor onnodig procederen. door het invoeren van een hoge proceskostenvergoeding bij een verloren rechtszaak. ,,Nu is die vergoeding vaak maar een fractie van de werkelijke kosten. Dat mag wel wat dichter bij de werkelijkheid komen. Zodat ook wij als overheid eerder de telefoon pakken om met mensen in gesprek te gaan, in plaats van meteen een aanmaning de deur uit te sturen.”

Minister Dekker: burger krijgt niet meer vanzelfsprekend rechtsbijstand

Herziening stelsel

Een gang naar de rechter lost de problemen van mensen onvoldoende op, vindt minister Dekker. Hij wil minder geld voor advocaten en meer voor andere hulpverleners.

Het stelsel van rechtsbijstand gaat flink op de schop. De vanzelfsprekendheid dat mensen voor juridische problemen rechtsbijstand kunnen krijgen om naar de rechter te gaan, verdwijnt. Mensen moeten voortaan meer zélf hun problemen oplossen, desnoods begeleid door maatschappelijk werkers, mediators of juristen. Pas daarna komen ze eventueel in aanmerking voor rechtsbijstand.

Dat is de kern van de plannen die minister Sander Dekker (Rechtsbescherming, VVD) vrijdag presenteerde voor een „modernisering” van de rechtsbijstand. Die is volgens hem nodig omdat juridische procedures nu te weinig problemen van mensen zouden oplossen. Ook moet de groei van het aantal zaken dat via de rechtsbijstand wordt vergoed, worden ingeperkt: de kosten (nu 400 miljoen euro per jaar) zouden te hoog worden.
Mensen moeten in het nieuwe stelsel eerst zelf op zoek naar een oplossing. „Zelfredzame” burgers kunnen online terecht, op gespecialiseerde websites die hen daarbij met voorbeeldbrieven en adviezen moeten helpen. Minder zelfredzame burgers moeten ook bij spreekuren in hun wijk terecht kunnen. Daar moeten maatschappelijk werkers en juristen hen adviseren over mogelijke oplossingen.

Als mensen er zelf niet uitkomen, kunnen ze bij een nieuw op te richten „onafhankelijke instantie” aankloppen met een verzoek om rechtsbijstand. Een soort „huisarts”, aldus Dekker, die met mensen gaat kijken naar welke specialist ze doorverwezen moeten worden en voor welke prijs.
Er komen zogeheten ‘rechtshulppakketten’ die verzekeraars, advocaten en mediators moeten gaan aanbieden en die mensen kunnen inkopen. Lage inkomens krijgen daarvoor een vergoeding van de overheid; hogere inkomens moeten zelf alles betalen. In die pakketten moet duidelijk zijn welke hulp mensen krijgen en hoeveel ze daarvoor zelf moeten betalen. De nieuwe instantie beslist dan ook of mensen daarbij financiële hulp van de overheid krijgen.
Juridische hulp moet in het nieuwe stelsel minder vanzelfsprekend worden. Een gang naar de rechter kán een oplossing zijn, maar ook mediation of financiële of psychische hulpverlening. Dat moet bijdragen aan het oplossen van onderliggende problemen van mensen.

De rol van advocaten wordt in het nieuwe stelsel kleiner. Ze worden als het ware een van de mogelijke hulpverleners bij een (juridisch) conflict, niet meer de vanzelfsprekende. In het strafrecht, bij asielzaken en bij gedwongen opnames blijven advocaten wel standaard een rol spelen. Ook worden advocaten in het nieuwe stelsel niet meer betaald voor het aantal procedures dat ze voeren, maar op basis van de „oplossingen” – bijvoorbeeld succesvolle mediation. De vergoedingen daarvoor gaan waarschijnlijk wel omhoog, aldus Dekker in een brief aan de Tweede Kamer.

De ingreep van Dekker in de rechtsbijstand volgt na jaren van onderzoeken en discussies. Vorig jaar concludeerde de commissie-Van der Meer, de derde commissie in 10 jaar tijd, dat het stelsel van rechtsbijstand goed functioneert, maar wel aan „achterstallig onderhoud” leed. Advocaten krijgen nu namelijk zo’n 28 procent van de uren die ze werken aan zaken in de rechtsbijstand niet betaald. Om toch aan dat „redelijke inkomen” te voldoen, was volgens de commissie jaarlijks 127 miljoen euro extra nodig.

Te veel, vond Dekker, en ook het nieuwe stelsel mag niet meer gaan kosten dan de 400 miljoen euro die er nu jaarlijks naar de rechtsbijstand gaat. Van een bezuiniging is daarentegen ook geen sprake, aldus Dekker in zijn brief.
Dekker zet al langer in op meer juridische zelfredzaamheid van burgers en het minder juridisch maken van conflicten. De stap naar de rechter moet een laatste mogelijkheid zijn, omdat een gerechtelijke uitspraak te weinig de onderliggende oorzaken van een probleem zou oplossen. Daarom lopen er momenteel experimenten met zogeheten ‘buurtrechters’ en ‘spreekuurrechters’, die in plaats van het doen van een harde uitspraak meer samenwerken met buurtwerkers en maatschappelijke organisaties om problemen van mensen op te lossen.